El Hadji Sy

Recenzja z documenta 14 w Atenach

Na Dwutygodniku ukazała się moja recenzja z documenta 14 w Atenach. Odrobinę się powtarzam (bo komentowałem documenta na bieżąco podczas zwiedzania w trzech relacjach na blogu), ale przede wszystkim staram się spojrzeć szerzej na całą imprezę:

„Adam Szymczyk pisze, że utrzymanie równowagi między wystawami w obu miastach było trudnym zadaniem – documenta jako organizacja ma samozachowawczy mechanizm i funkcjonuje pod presją sukcesu liczonego w zyskach z biletów. Wskazując na zmiany w programie documenta wprowadzane przez swoich poprzedników, począwszy od Catherine David w 1997 roku, dyrektor artystyczny tegorocznej edycji próbuje więc naruszyć logikę samej instytucji. Widać tu zresztą wpływ VII Biennale w Berlinie, które radykalnie postawił na głowie Artur Żmijewski.

Największa cykliczna wystawa sztuki na świecie, której początki wpisują się w proces moralnej odbudowy Niemiec po II wojnie światowej, na nowo definiuje swoje etyczne zobowiązania. Po tym geście rozszczepienia documenta, który nazwałbym gościnnością w cudzym domu, pozostać w Kassel wręcz nie wypada. Documenta w Atenach spotykają się jednak z krytyką i w Kassel, które boi się utracić kontroli nad imprezą, i ze strony ateńczyków, którzy widzą bardziej palące problemy niż sztuka. To Niemcy w ramach Unii Europejskiej narzucili im przecież radykalny program oszczędnościowy.

Szymczyk działa ostrożniej. Gdy Żmijewski był gotowy niemal zrezygnować ze sztuki w imię politycznej efektywności, documenta 14 odczytuję jako próbę jej rehabilitacji, obejścia naszego skompromitowanego obiegu, gładko współgrającego z neoliberalnymi zasadami współczesnego świata. Dlatego świadomi tego ryzyka kuratorzy w Atenach postawili głównie na współpracę z publicznymi instytucjami”.

„W wielu miejscach documenta 14 oddaje głos zmarginalizowanym grupom. Nie tylko uchodźcom, lecz także mniejszościom seksualnym, artystom z Afryki, Pierwszym Narodom z obu Ameryk, Australii i Oceanii, a nawet z Europy. Malarstwo Tshibumby Kanda-Matulu opisujące historię Zairu, instalacja El Hadji Sy z Senegalu, projekt „Biafra Time Capsule” Olu Oguibe to jedne z najciekawszych punktów wystawy. Ale w przeciwieństwie do zeszłorocznego biennale w São Paulo, w Atenach udało się uniknąć zewnętrznego oka etnografa. Czasami jest wręcz dekonstruowane, jak czynią to Rosalind Nashashibi i Lucy Skaer, odwiedzając Thaiti śladami Gauguina”.

„Mam wrażenie, że jeszcze nie wszystkie wątki documenta 14 w pełni w Atenach wybrzmiewają, że impreza jeszcze nie w pełni nabrała kształtów. Tę intuicję potwierdza lektura towarzyszących jej publikacji, które z jednej strony zdradzają, co niektórzy artyści pokażą w Kassel, z drugiej zaś – uzupełniają i dopowiadają poruszane tematy.

Jeśli niektórzy twórcy w Atenach prezentują starsze prace (jak Susan Hiller czy Roee Rosen), możemy się spodziewać, że w Kassel pokażą nowe realizacje. Wiadomo, że Marta Minujín odtworzy w Kassel „Partenon książek”, pierwotnie zbudowany przez nią w Buenos Aires w 1983 roku, kopię świątyni z Akropolu, której ściany tworzyły zakazane wcześniej w Brazylii książki. Na razie w EMST Minujín rozłożyła na podłodze oliwki i ironicznie twierdzi, że jest to „spłacenie greckiego długu wobec Niemiec”. W katalogu documenta 14 sporo miejsca poświęca się zaś kolekcji Gurlitta, odkrytej w Monachium w 2012 roku i składającej się z dzieł zrabowanych Żydom w czasie II wojny światowej. Na temat relacji niemiecko-greckich i stosunku Greków do kryzysu też nie powiedziano jeszcze wszystkiego”.

Slavs and Tatars – Usta usta

sat

O Slavs and Tatars pisałem już kilkukrotnie, m.in. na stronie „Art Agendy” przy okazji ich wystawy „Too much tłumacz” w galerii Raster. Dziś w „Gazecie Wyborczej” recenzuję wystawę kolektywu „Usta usta” w Centrum Sztuki Współczesnej (tytuł od redakcji), a na marginesie zastanawiam się nad eskapistyczną naturą instytucji. Zachęcam do lektury całości tekstu, a poniżej fragment:

„Duch oporu”, o którym pisze kurator wystawy Jarosław Lubiak, każe zadać pytanie o jej aktualność. Jakie wnioski z tego spojrzenia wstecz i analizy językowych zmagań można wyciągnąć dla przyszłości świata i obecnej sytuacji w Polsce? Na to pytanie Lubiak nie odpowiada, ale trudno nie pomyśleć o wstydzie, jaki wielu z nas odczuwa w związku ze stanowiskiem Polski wobec kryzysu uchodźczego.

Wystawa Slavs and Tatars jest jednak w pewien sposób symptomatyczna dla strategii polskich muzeów i galerii dzisiaj. Od czasu gdy dyrektorką CSW została Małgorzata Ludwisiak, instytucja skupia się na „sztuce globalnej”. W ostatnim czasie mieliśmy więc wystawę zaangażowanej sztuki z Bliskiego Wschodu, dziś o „duchu wspólnoty” w Centrum opowiada sztuka z Azji Południowo-Wschodniej, a latem gościła tu świetna wystawa senegalskiego malarza El Hadji Sy. Podejmowanie tematów globalizacji czy postkolonializmu, przy zachowaniu neutralnego milczenia wobec tego, co dzieje się wokół, na wyciągnięcie ręki, trąci eskapizmem także w świeżym spojrzeniu Slavs and Tatars.

W „Gazecie Wyborczej” ukazała się dziś moja recenzja z nowej wystawy w Centrum Sztuki Współczesnej w Warszawie – „Ślady stóp na jutowych workach”. El Hadji Sy, senegalski malarz, kurator i aktywista, pokazuje swoje prace, od bardzo wczesnych, po najnowsze – monumentalną „Archeologię morską”, powstałą na Biennale w Sao Paulo w 2014 roku, oraz „Trzy klucze”, wykonane podczas kilkutygodniowego pobytu w Warszawie. Wystawę wspólnie z artystą kuratorowała dyrektorka CSW Małgorzata Ludwisiak. Ludwisiak wygrywając konkurs na to stanowisko, mówiła o programie opartym o „sztukę globalną”. Wystawa Sy jest ważną częścią tego programu.

Miałem okazję dłużej porozmawiać z Sy i usłyszałem mnóstwo ciekawych historii – o pierwszym prezydencie Senegalu, Senghorze, o przemieszczających się w cudowny sposób baobabach, o wrażeniach z Polski i o jego „składni wizualnej”.

Piszę: „Sy nie przywiązuje się do stylu, ale tworzy własną składnię wizualną. Jej elementem jest na przykład układająca się w pętle linia. Od takiej linii Sy zaczyna malować człowieka – pętla to głowa. Gdy linia zakręca się w kilka pętli, powstaje ciąg głów, np. postaci siedzących w łodzi. Ale ta wijąca się linia przywołuje też na myśl formy biologiczne, pędy roślin. Bo odrzucając pojęcie artysty magika, jak wciąż chcielibyśmy widzieć artystów afrykańskich, Sy jednocześnie tworzy wizję kosmicznej jedności człowieka z przyrodą, ze wszechświatem. W cyklu ‚Alchemia’ za pomocą abstrakcyjnych znaków ilustruje pięć żywiołów, elementów niezbędnych do życia: wodę, ogień, ziemię, powietrze i niebo. Tu ta sama dynamiczna linia reprezentuje wiatr – powietrze”.

Krótko mówiąc, polecam!