Ta drewniana brama zjechała pół świata. Powstała w 1912 roku w warsztatach w sierocińcu T’ou-Sè-Wè, prowadzonym przez jezuitów w Szanghaju. Podopieczni sierocińca starannie wyrzeźbili w tekowym drewnie chińskie legendy. Bramę pokazywano na trzech wystawach światowych: Międzynarodowej Wystawie Panama-Pacific w San Francisco (1915) oraz w Chicago (1933) i w Nowym Jorku (1937). Potem przechodziła z rąk do rąk, aż w końcu w latach 80. kupił ją szwedzki biznesmen, odnajdując też jej wówczas brakujące elementy. Kilka lat temu ten niezwykle ciekawy zabytek, po wielu miesiącach negocjacji, powrócił do Chin. Dzisiaj brama wita zwiedzających Muzeum T’ou-Sè-Wè.
Nie o samą bramę jednak chodzi. Muzeum upamiętnia działające tu warsztaty. T’ou-Sè-Wè jest miejscem szczególnym dla chińskiej historii sztuki. Miejscem, w którym spotkały się kultury. To właśnie warsztaty w sierocińcu, założonym przez szanghajskich jezuitów w 1864 roku, zaszczepiły w Chinach tradycję zachodniej sztuki, z malarstwem olejnym, zachodnimi technikami artystycznymi i zachodnim realizmem.
Jezuici pojawili się w Szanghaju po wojnach opiumowych, które zakończyły izolację Chin. Jednym z otwartych wówczas portów był Sznaghaj. Chiny zmuszono też do przyjęcia katolickich misjonarzy. Półkolonialne warunki, ewangelizacja i ekspansja kulturowa szły ręka w rękę. Do sierocińca trafiały dzieci porzucone lub z rodzin, których nie było stać na ich utrzymanie. Z czasem niektórzy rodzice celowo wysyłali tu swoje potomstwo, by nauczyć je rzemiosła. Oczywiście za cenę chrztu.
Inna rzecz, że całą tę jezuicką koncepcję warsztatów dzisiaj nazwalibyśmy pracą dzieci (w muzeum pojawia się informacja, że nastolatkowie pracowali po dziewięć godzin dziennie). W Chinach dzieci pracowały w fabrykach do lat 40. XX wieku, z czym skończyli dopiero komuniści.
Pierwsi chińscy artyści posługujący się zachodnim idiomem byli więc sierotami, podopiecznymi T’ou-Sè-Wè (albo studentami europejskich lub japońskich uczelni artystycznych). Działały tu warsztaty malarstwa, rzeźby, introligatorstwa, grafiki, a nawet witrażu i fotografii. W pierwszych latach działalności T’ou-Sè-Wè położono nacisk na przyswojenie sztuki europejskiej. Ucząc się rzeźby, kopiowano wzorce Rodina i Michała Anioła. Malarze wzorowali się na Rafaelu, a później na impresjonistach. Wtórność do kwadratu. Z czasem jednak europejskie wzorce coraz bardziej integrowały się z tradycją chińską, głównie pod wpływem lokalnego popytu, aż wreszcie doszło do wytworzenia nowego, specyficznego stylu.
W XX wieku absolwenci T’ou-Sè-Wè zdominowali artystyczne kręgi Szanghaju, zakładając własne pracownie, warsztaty, szkoły, galerie. Xu Yongqing, który trafił do T’ou-Sè-Wè jako dziewięciolatek, uznawany jest za założyciela chińskiej szkoły akwareli. Zhang Chongren, który w wieku czterech lat stracił obu rodziców, w latach 30., już jako absolwent T’ou-Sè-Wè, studiował w Królewskiej Akademii Sztuki w Brukseli. W Belgii zaprzyjaźnił się z Georgesem Remim, lepiej znanym pod pseudonimem Hergé, ucząc go o chińskiej historii i kulturze. Hergé z kolei wzorował na Zhangu postać Chang Chong-Chen, jednego z bohaterów swej komiksowej serii „Przygody Tintina”.
Innym ciekawym przykładem kulturowej fuzji jest zdobiona witrażami szafa, wykonana w 1912 roku, podobnie jak brama, którą wspominałem na początku – na wystawę w San Francisco (szafa również powróciła do Szanghaju dopiero kilka lat temu). Na witraże zostały tu przełożone chińskie scenki rodzajowe i tradycyjna chińska ornamentyka.
Mimo że historie uczniów T’ou-Sè-Wè są fascynujące, samo muzeum rozczarowuje. Nie pomagają mu wykute w granicie tablice informacyjne (to jakiś chiński zwyczaj), a tym bardziej zakurzone dioramy czy popiersia dyrektorów szkoły i nauczycieli. Wystawę budują głównie nudne gabloty, kolorowe wydruki. Samych obiektów czy dzieł sztuki, wytworów podopiecznych T’ou-Sè-Wè, jest niestety niewiele.
Karol Sienkiewicz 